در دوران بـــرزخی ...

 

پارس‌جنوبی بار دیگر کانون توجه دستگاه‌های دولتی و بهارستان‌نشینان شده است. این بار خلاف گذشته دستگاه‌های نظارتی بدون تعارف‌های مرسوم از عقب‌ماندگی ایران در برداشت نفت و گاز از بزرگ‌ترین میدان گازی جهان سخن می‌گویند و وزیر نفت نیز برای پایان پروژه‌های در حال اجرای این منطقه استمداد می‌طلبد.

پارس‌جنوبی اما خلاف انتظار همگان دیگر آن تب‌وتاب توسعه گذشته را ندارد و اکنون به دست شرکت‌هایی افتاده که وزیر نفت نیز از آنها چندان دل‌خوشی ندارد و اولتیماتوم اخیر وی به چینی‌ها نیز در واکنش به عملکرد خارج از برنامه و با تاخیر این شرکت‌ها بوده است. سازمان بازرسی نیز با بررسی سرنوشت طرح توسعه لایه مشترک نفتی پارس‌جنوبی خبر از برداشت 13 برابری نفت قطر در میدان پارس‌جنوبی داده است.

براساس گزارش سازمان بازرسی، برداشت ایران از این لایه نفتی مشترک در حالی هنوز به 35‌هزار بشکه نرسیده که قطر روزانه 450‌هزار بشکه برداشت می‌کند.

اداره کل نظارت و بازرسی نفت سازمان بازرسی کل کشور گزارش داد: لایه نفتی پارس‌جنوبی با ذخیره‌ای بالغ بر 6/1‌میلیارد بشکه نفت درجا، بین دو کشور ایران و قطر، مشترک است. این میدان در سال 1367 کشف، ولی اولین چاه اکتشافی آن در سال 1377 حفاری شده است. متعاقبا پس از شش سال مناقصه بی‌نتیجه برای جذب پیمانکاران خارجی، اجرای فاز اول طرح مذکور به صورت ترک تشریفات مناقصه در اسفندماه 1383 طی قراردادی برای مدت 19ماه به صورت بیع متقابل به شرکت توسعه پترو ایران واگذار شد و طبق برنامه باید از آذرماه سال 1385 از طرح مزبور بهره‌برداری به عمل می‌آمد.

با وجود مشترک بودن لایه نفتی پارس‌جنوبی با میدان‌ الشاهین قطر و بهره‌برداری قریب به 450‌هزار بشکه نفت در روز توسط طرف قطری، حتی برداشت روزانه 35‌هزار بشکه در فاز اول این طرح تاکنون محقق نشده است. براساس بررسی انجام شده، صرفا چاه‌های مربوط به بلوک A در میدان حفاری شده و در بلوک C که نزدیک مرز است، هیچ چاه تولیدی حفاری نشده و همچنین برای خرید یا ساخت TOP SLDE و تاسیسات سرچاهی و پالایشگاه و ساخت واحد فروش و ذخیره شناور (FPSO) نیز اقدام موثری انجام نشده است و پیشرفت طرح مجموعا کمتر از 50‌درصد است.

به گزارش شرق؛ باوجود ضعف پیمانکار و وجود اختلاف بین شرکت نفت و گاز پارس و شرکت‌های پترو ایران و نیکو، مدیریت شرکت ملی نفت، موضوع را به صورت جدی دنبال نکرده و اقدام اصولی جهت رفع ابهامات و حل مشکلات به عمل نیاورده است. اخیرا مبحث جدیدی با عنوان مستقل‌بودن بخشی از لایه‌های نفتی از سوی شرکت نفت و گاز پارس مطرح و در رسانه‌ها منتشر شده است.

عدم بررسی دقیق این امر می‌تواند اتمام فاز اول و تولید زودهنگام را تحت‌الشعاع قرار دهد. بی‌شک باید این گزارش سازمان بازرسی و نگرانی این سازمان از روند توسعه پارس‌جنوبی را جدی گرفت چراکه تاخیر در برداشت از این میدان گازی برابر است با برداشت بیش از پیش قطر و کاهش سهم ایران از این میدان؛ میدانی که قرار بود چینی‌ها ناجی توسعه آن باشند ولی تاخیر در اجرای قراردادها به قدری طولانی بوده است که وزیر نفت مهر سال 1390 در نشستی با مسوولان اجرایی CNPCI چین با تعیین یک برنامه جدید زمان‌بندی و ارایه اولتیماتوم به این شرکت آسیایی خواستار تسریع در طرح توسعه فاز 11 پارس‌جنوبی شد.

امروز دیگر تاخیر در اجرای پروژه‌های پارس‌جنوبی و سبقت رقبا از ایران در میادین مشترک از سوی هیچ مقام مسوولی تکذیب نمی‌شود و رستم قاسمی نیز با خیالی آسوده در صحن علنی مجلس بر عقب‌ماندگی فاحش ایران در میادین مشترک صحه می‌گذارد. براساس این گزارش وزیر نفت که برای ارایه گزارش به مجلس شورای اسلامی فراخوانده شده بود در صحن علنی دیروز با اشاره به عقب‌ماندگی فاحش ایران در توسعه میادین مشترک نفت، اعلام کرد: حجم بدهی‌های شرکت ملی گاز به بانک‌ها 9‌هزار‌میلیارد تومان شده است.

رستم قاسمی، وزیر نفت صبح روز یکشنبه در جلسه علنی مجلس درخصوص طرح‌های توسعه‌ای نفت و گاز در کشور اظهار داشت: ‌در حال حاضر کشور ما با 600‌میلیارد بشکه نفت درجا که 155‌میلیارد آن قابل برداشت است و 34 تریلیون مترمکعب گاز، بزرگ‌ترین دارنده ذخایر هیدروکربوری جهان است. وزیر نفت درخصوص اولویت این وزارتخانه در موضوع اکتشاف میادین نفت و گاز گفت: در حال حاضر 337 مخزن نفتی و گازی در کشور کشف شده و هم‌اکنون 197 میدان نفت و گاز در کشور فعالیت می‌کنند. وی با بیان اینکه هم‌اکنون در بهره‌برداری از میادین مشترک نفت و گاز نسبت به شرکا عقب‌ماندگی بسیار فاحشی داریم به طوری که برداشت بسیار کمی از آنها می‌کنیم، گفت: ‌در حال حاضر دارای 26 میدان مشترک نفت و گاز هستیم که 15 عدد آن دریایی و 11 عدد در خشکی هستند و براساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده تا پایان سال جاری تمامی میدان‌های مشترک تعیین تکلیف شده و عملیات اجرایی آنها آغاز خواهد شد. قاسمی اضافه کرد: از ابتدای امسال نیز قرارداد 12 میدان مشترک که شامل شش‌میدان دریایی و شش‌میدان خشکی بوده بسته و عملیات اجرایی آنها آغاز شده است.

وی با اشاره به اینکه هم‌اکنون در پارس‌جنوبی که یکی از میادین بزرگ کشور است، هم در بحث گاز و هم در بحث نفت پروژه‌هایی آغاز شده به‌طوری که هم‌اکنون در حال حفاری لایه نفتی این منطقه هستیم، گفت: با تصمیم دولت در حال اجرای پروژه در همه فازهای پارس‌جنوبی هستیم و امیدواریم تا پایان سال آینده هشت فاز آن به بهره‌برداری برسد تا 250‌میلیون مترمکعب گاز به ظرفیت گازی کشور افزوده شود. این عضو کابینه دولت دهم با ابراز امیدواری از اتمام همه پروژه‌های پارس‌جنوبی تا پایان سال 93، از نمایندگان مجلس درخواست مساعدت جدی کرد. دیروز وزیر نفت در حالی با امیدواری از اتمام تمامی پروژه‌های پارس‌جنوبی تا پایان سال 93 سخن می‌گفت که دولتی‌ها از اتمام تمامی پروژه‌ها تا پایان عمر دولت دهم خبر داده بودند.

فرزانه عبدالهی کارشناس فرایند نوشت: به عبارت دیگر پس از بهره‌برداری کامل از این پروژه‌ها مجموعا حدود 10800‌میلیون استاندارد فوت مکعب در روز گاز معادل 305‌میلیون استاندارد مترمکعب گاز در روز تولید خواهد شد که بخش عمده‌ای از آن مازاد بر مصرف شبکه سراسری انتقال داخلی (مصارف خانگی و صنعتی) خواهد بود. در حال حاضر هم و غم مسوولان تسریع در بهره‌برداری از این پروژه‌ها و رفع مشکلات پیش روی آنها است.

گزینه‌های عملی برای مصرف گاز تولیدی این پروژه‌ها عبارتند از:
- تزریق به میادین نفتی
-صادرات به ترکیه، پاکستان و هند از طریق خط لوله
- صادرات به کره، ژاپن، هند و اروپا از طریق گاز طبیعی مایع شده (LNG)

البته تولید «گازوییل»، «بنزین» و «اتیلن» از گاز طبیعی میسر است ولی ظرفیت واحدهای تولیدی آن بسیار پایین‌تر از آن خواهد بود که این حجم عظیم از گاز را مصرف کند.

همان‌طور که پیشتر گفته شد حجم گاز تولیدی پروژه‌های دردست ساخت پارس جنوبی بسیار زیاد خواهد بود بنابراین زیرساخت مناسب برای مصرف این حجم زیاد گاز طبیعی در نقاط مصرف باید از قبل وجود داشته باشد در غیراین‌صورت زمان زیادی برای ایجاد چنین زیرساختی گرفته خواهد شد و تمام تلاش‌ها و زحمات کنونی برای بهره‌برداری سریع از پروژه‌های پارس جنوبی بی‌نتیجه خواهد ماند زیرا محصول تولیدی این کارخانه‌ها یعنی گاز طبیعی قابل استفاده نخواهد بود.

حال به بررسی هر یک از گزینه‌های فوق‌الذکر می‌پردازیم:

تزریق به میادین نفتی
در حال حاضر تزریق از فازهای 6، 7 و 8 پارس جنوبی به میادین نفتی آغاجاری به وسیله خط لوله پنجم سراسری صورت می‌گیرد و ظرفیت برای تزریق بیشتر از این طریق محدود است. همان‌طور که پیشتر گفته شد برای مصرف گاز تولیدی از این طریق باید زیرساخت مناسب به این جهت مهیا شود. این زیرساخت شامل خط لوله انتقال، ایستگاه‌های تقویت فشار و چاه‌های تزریق گاز است که زمان زیادی برای احداث و راه‌اندازی آنها صرف خواهد شد.

صادرات به ترکیه، پاکستان و هند از طریق خط لوله
خط لوله سراسری فعلی ظرفیت محدودی برای انتقال گاز به مرز ترکیه و پاکستان دارد و برای انتقال حجم عظیمی از گاز به این نقاط باید خطوط لوله جدید و ایستگاه‌های تقویت فشار احداث شود. به این منظور طرح‌های خط لوله نهم سراسری از عسلویه به مرز ترکیه و خط لوله صلح در حال اجرایی شدن هستند ولی زمان زیادی تا بهره‌برداری از آنها مانده است. از طرف دیگر ترکیه و پاکستان خود زیرساخت مناسب برای مصرف این حجم عظیم گاز را ندارند یا آن را باید به کشورهای دیگر انتقال دهند یعنی خط لوله دیگری برای آن احداث یا زیرساخت مناسبی را در کشور خود ایجاد کنند که در هر دو صورت زمان زیادی به این منظور صرف خواهد شد. ترکیه برای انتقال گاز خط لوله نابوکو را مدنظر دارد که هنوز اجرایی نشده است و پاکستان نیز باید با همسایه شرقی خود، هند به توافق برسد تا بتواند گاز را به این کشور که برای دریافت گاز آماده‌تر است ارسال کند یعنی اینکه بتواند خط لوله صلح را تا هند ادامه دهد.

صادرات به کره، ژاپن، هند و اروپا از طریق «ال‌ان‌جی»
تکنولوژی ساخت کارخانه‌های تولید LNG یا گاز طبیعی مایع شده در انحصار شرکت‌های انگشت‌شمار آمریکایی و اروپایی است که در حال حاضر به دلیل تحریم‌ها و مسایل سیاسی شرایط برای کار با آنها مساعد نیست. پروژه IranLNG برای تولید گاز طبیعی مایع شده در نظر گرفته شده که هنوز بعد از مدت سه سال از آغاز آن، پیشرفت چشمگیری نداشته است. بدیهی است به دلیل عدم نیاز به واسط در این نوع انتقال گاز مشکلات ترانزیت خط لوله در این گزینه مطرح نخواهد بود ولی در عوض تکنولوژی مورد استفاده در این‌گونه کارخانه‌ها پیچیده و در انحصار شرکت‌های انگشت‌شماری است.

برای گریز از پیچیدگی‌های کارخانه‌های تولید LNG اولا باید دانش فرآیندهای تولید آن را در کشور بومی و ثانیا با تغییر در فرآیندهای آن تجهیزات انحصاری آن را به غیرانحصاری تبدیل کرد. امید است مسوولان وزارت نفت به پروژه‌های پایین‌دستی فازهای پارس جنوبی سرعت بیشتری بدهند و گامی جدی برای بومی‌سازی صنعت تولید LNG بردارند در غیراین‌صورت همواره بازارهای مصرف گاز محدودی را پیش رو خواهند داشت.